Jan III Sobieski

Jan III Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 roku w Olesku, zmarł 17 czerwca 1696 roku w Wilanowie.

Turkowie nazywali go „Lwem Lechistanu”, zaś chrześcijanie „Obrońcą Wiary”.

Pochodził ze znanego, magnackiego rodu Sobieskich z Sobieszyna. Ojciec – Jakub – był kasztelanem krakowskim, zaś matka – Zofia Teofila z Daniłowiczów – była wojewodzianką ruską. Za sprawą korzeni swej matki Jan III Sobieski należał do prawnuków hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, który na zawsze został dla niego ideałem obywatela oraz żołnierza. Ojciec i dziadek przyszłego króla odznaczyli się sporymi zasługami na polu walki. Krewni Jana III Sobieskiego zasłużyli się najbardziej w walkach z wyznawcami islamu – Tatarami i Turkami. Co też nie przeszło bez echa w kształtowaniu się mentalności Jana.

Jan III Sobieski zdobył staranne wykształcenie. W latach 1640-1643 przyszły król Polski uczęszczał do Kolegium Nowodworskiego w Krakowie. Uczył się tam pod okiem najlepszych nauczycieli, którzy popularyzowali model wodza-żołnierza, wybitnej jednostki rządzącej państwem, która zerwie z nawykami szlacheckimi. W latach 1643-1646 Jan III Sobieski studiował na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej. W tamtym czasie Jan mógł pochwalić się biegłą znajomością języka łacińskiego, niemieckiego, a także podstaw tureckiego i greki. Nabył rozległą wiedzę historyczną oraz opanował do perfekcji retorykę. Interesował się szczególnie matematyką, inżynierią, astronomią, architekturą. Czytał klasyków oraz nowożytnych myślicieli.

Po studiach wyjechał wraz z bratem zwiedzać kraje Europy Zachodniej. Poznał wówczas wielu wybitnych przywódców politycznych, m.in. króla Karola II Stuarta oraz ćwiczył się w sztuce wojskowej. We wrześniu 1648 roku bracia Sobiescy wrócili na łono ojczyzny.

Po śmierci ojca Jan III Sobieski przejął jego stanowisko – starosty jaworowskiego. W tym samym roku obaj bracia, Jan i Marek, zaciągnęli się do wojska na wieść o wybuchu powstania Chmielnickiego. Jan brał udział w bitwach: pod Zborowem, pod Beresteczkiem, pod Batohem oraz w odsieczy Zbaraża. Po dostaniu się jego brata do niewoli tatarskiej i jego późniejszej śmierci, Jan objął po nim w 1652 roku starostwo krasnystawskie. Rok potem walczył z Tatarami pod Żwańcem.

W czasie wojny polsko-rosyjskiej walczył w bitwie pod Ochmatowem (1655 r.) przeciw armii rosyjsko-kozackiej. Na początku potopu szwedzkiego dopuścił się zdrady względem Jana Kazimierza i złożył przysięgę wierności królowi szwedzkiemu, Karolowi X Gustawowi. Następnie został wcielony do armii szwedzkiej, którą opuścił w marcu 1656 roku. Walczył po stronie swej ojczyzny w Wielkopolsce i Prusach Królewskich. W maju 1656 roku trafił do obozu pod Warszawą, gdzie przebywał Jan II Kazimierz. Wtedy to król mianował go chorążym wielkim koronnym. Jan III Sobieski wsławił się między innymi w bitwie pod Warszawą czy pod Czarnym Ostrowem. W 1659 roku w czasie poselstwa na sejm zasiadał w komisji podczas ugody hadziackiej. Rok później stał się starostą grodowym stryjskim oraz dowódcą regimentu piechoty wojsk cudzoziemskiego autoramentu. W tym samym roku (1660) zasłynął w bitwach pod Lubarem i Słobodyszczami. Trzy lata potem wziął udział w wyprawie na Rosję jako bliski doradca Jana Kazimierza. Walczył tam m.in. pod Ramnem przeciwko armii rosyjsko-kozackiej.

W 1665 roku Jan III Sobieski wziął ślub z Marią Kazimierą d`Arquein de la Grange, zwanej Marysieńką. Wtedy to także za namową swej małżonki przyjął laskę marszałka wielkiego koronnego. W rok potem został hetmanem polnym koronnym.

Podczas rokoszu Lubomirskiego wstawił się za królem Janem Kazimierzem.

W październiku 1667 roku pod Podhajcami wygrał z liczniejszą armią kozacko-tatarską. Dzięki licznym zwycięstwom Jan III Sobieski rósł w oczach szlachty do rangi bohatera. W lutym 1668 roku stał się hetmanem wielkim koronnym oraz jednym z najważniejszych polityków i najpotężniejszych ludzi w państwie. We wrześniu tego samego roku król Jan Kazimierz abdykował.

Nastąpił czas walk politycznych oraz wojny polsko-tureckiej. Jesienią 1672 roku odbyła się wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie. 11 listopada 1673 roku odniósł on zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem, dzięki czemu zyskał koronę polską oraz światową sławę.

Po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego szlachta wybrała na sejmie elekcyjnym na jego następcę Jana Sobieskiego (21 maja 1674 r.).

Koronacja Jana III Sobieskiego odbyła się dopiero w 1676 roku. Swoje rządy zaczął od próby zapewnienia Polsce silnej pozycji nad Bałtykiem.

W 1974 roku Rzeczpospolita wznowiła działania wojenne wobec Turków. Zdobyto wówczas niemal całe Podole. Rok później Sobieski odparł Tatarów spod Lwowa.

Przez kolejnych 7 lat Polska nie prowadziła wojen, lecz politykę zbliżenia z Rosją przeciwko Turcji. Sobieski zdecydował się na sprzymierzenie z habsburską Austrią, z którą zawarł traktat zaczepno-obronny na wypadek ataku Turków.

W latach 1683-1699 prowadzona była wojna polsko-turecka. Pod dowództwem Sobieskiego miała miejsce bitwa pod Wiedniem (1683 r.) zakończona pogromem Turków. Trzy lata później zawarł on w Moskwie pokój Grzymułtowskiego.

Jan III Sobieski prowadził politykę dążącą do zreformowania państwa przez utworzenie silnego i sprawnego rządu królewskiego. Chciał, by utworzono w Polsce monarchię dziedziczną poprzez system elekcji następcy vivente rege (za życia króla). Pragnął także uporządkować obrady sejmowe i ograniczyć rolę sejmików. Mimo podjętych prób zmian degeneracja polskiego parlamentaryzmu nadal postępowała.

Król Jan III zreformował wojsko polskie, zwiększając znaczenie dragonii i artylerii oraz pozostawiając husarię jako główną siłę przełamującą.

Zasłynął on także jako mecenas kultury. Zgromadził wielką bibliotekę, otoczył opieką zdolnych artystów oraz był honorowym członkiem pierwszego na świecie towarzystwa geograficznego.

W kręgu szlachty uznawany był za wzór Sarmaty (jako mówca sejmikowy, mediator, działacz, rycerz strzegący praw Ojczyzny przed obcymi wpływami) oraz dobrego króla. W Psalmodii polskiej Jan III Sobieski został przedstawiony jako prawdziwy mąż opatrznościowy oraz Sarmata idealny. Dzięki prowadzeniu przez niego walk z Turcją, naród polski zyskał szczególną rolę strzeżenia całej Europy. Za jego rządów Polska została wyniesiona do roli prawdziwego przedmurza chrześcijaństwa.

Korespondencja króla Jana III z Marysieńką stanowi jedno z arcydzieł staropolskiej epistolografii i prawdziwe „pamiętniki miłosne”.