Szlachta polska jako jednolity stan rycerski zaczęła się formować ze starego możnowładztwa i górnej warstwy wojów w XIII wieku.
Słowo szlachta pochodzi od niemieckiego rzeczownika „Geschlecht” oznaczającego ród. Przynależność do szlachty uzależniona była od przynależności do danego rodu. Ród taki miał swój herb oraz zawołanie, hasło, którym jego członkowie zwoływali się do bitwy.
Herb przedstawiał zazwyczaj drapieżne lub fantastyczne zwierzę, kwiat, ciało niebieskie, a jego tarcza podzielona była na barwne pola lub szachownicę.
Zawołania natomiast pochodziły od nazwy gniazda rodowego, imienia przodka, jego przezwiska lub jakiejś dewizy. Niektóre z zawołań stały się później nazwą herbu.
Do stanu szlacheckiego nie można było wejść inaczej niż przez urodzenie (choć oczywiście zawsze zdarzały się odstępstwa od tej zasady). Zapewnił to szlachcie w swoich statutach król Kazimierz Wielki. Zasada ta wyrosła z przekonania, że już sama krew, świadcząca o szlacheckim pochodzeniu, gwarantuje mnogość zalet umysłu i charakteru.
Stan szlachecki był daleki od jedności klasowej, ale formalnie nie istniał podział na szlachtę wyższą i niższą. Chociaż różnice w zamożności były ogromne, wszyscy polscy szlachcice mieli, przynajmniej teoretycznie, jednakowe obowiązki i przywileje.
Polskie rody szlacheckie cieszyły się licznymi przywilejami, nadawanymi im przez kolejnych władców w zamian za poparcie. Głównym ich obowiązkiem była natomiast służba wojskowa w pospolitym ruszeniu.
Drogą awansu dla szlachcica w XIV i XV wieku była wojna, służba dworska, działalność polityczna lub wstąpienie w stan duchowny.
Ideał szlachcica był bardzo średniowieczny. Miał on być prawym, honorowym rycerzem, gotowym oddać życie za kraj. Jeśli w ogóle ceniono w nim mądrość, to tylko praktyczną. Jeśli wiedzę – to prawniczą lub historyczną.
Typowy przedstawiciel stanu szlacheckiego był jednak, jak mówią źródła, chciwym, grającym namiętnie w kości pijakiem i pieniaczem.
Nawet Jan Długosz (szlachcic z urodzenia), charakteryzując szlachtę polską w XV wieku, określił ją jako „przyrzeczeń nie dotrzymującą, ciężką dla poddanych i ludzi niższego stanu”.
Ustrój stanowy w Polsce przestał istnieć wraz z uchwaleniem Konstytucji Marcowej w 1921 roku.
Dodaj swój komentarz